De kracht van kwantitatieve data-analyse
Gemeenten kunnen meer gebruik maken van kwantitatieve data-analyse om inzichten te verkrijgen in de fietsparkeeropgave om te komen tot verbeterpunten om het gebruik van (inpandige) fietsparkeerplekken te optimaliseren. Hoe lang staan fietsen gestald en welk opvallend parkeergedrag kunnen we afleiden uit de data? Movares heeft hierin de eerste stap gezet door gebruik te maken van kwantitatief onderzoek. Op basis van beschikbaar gestelde fietsparkeerdata van de gemeente Apeldoorn is onderzocht hoe fietsenstallingen op dit moment worden gebruikt, wat de gemiddelde fietsparkeerduur is (erg bepalend voor het aantal geparkeerde fietsen), en is een nadere analyse uitgevoerd naar de piekmomenten en bezetting van stallingen in relatie tot publiekstrekkers. Ook kan met behulp van de data een vergelijking gemaakt worden tussen fietsenstallingen binnen een gemeente en kunnen steden onderling leren van elkaars trends en ontwikkelingen. Door de data te verrijken met andere bronnen, kunnen we de parkeervraag nog beter in beeld brengen en hierop inspelen door bijvoorbeeld openingstijden aan te passen of de stallingscapaciteit tijdig te vergroten.
- Partnernieuws Movares | Auteurs: Marco Duijnisveld, Simone Jorink, Nao Steenmetz (Movares), Ruud Gasthuis (Gemeente Apeldoorn)
De fiets is een duurzaam, ruimte efficiënt en veelgebruikt vervoersmiddel om je te verplaatsen over korte afstanden. Fietsen worden op de bestemming veelal in de openbare ruimte geparkeerd, zowel in de daarvoor bedoelde (soms inpandige) fietsparkeervoorzieningen als los op straat. Het bieden van kwalitatieve fietsparkeervoorzieningen is een belangrijke voorwaarde voor het blijven stimuleren van het fietsgebruik. Het is tenslotte, naast de benodigde infrastructuur onderweg, de start en het einde van je rit. De toename van fietsers en het type fietsen vraagt om een aanpak voor fietsparkeren. De toekomstbestendige openbare ruimte dient ruimte te blijven bieden aan een toegankelijke en kwalitatief aantrekkelijke verblijfsruimte, met ruimte voor extra woningaanbod, meer groen en klimaatadaptatie. En hoewel de toename van fietsgebruik een gewenste ontwikkeling is, biedt dit op sommige plekken een uitdaging en kan het ten koste gaan van de kwaliteit (verrommeling) en toegankelijkheid van de openbare ruimte door ‘foutgeparkeerde’ fietsen.
Om de groei in aantal fietsen en fietstypen (de waarde van de fiets stijgt) te blijven stimuleren wordt veelal gezocht naar het aanbieden van geclusterde voorzieningen rondom drukke bestemmingen, zoals een station of binnenstad. Om openbare ruimte anders te kunnen inrichten wordt er meer en meer gezocht naar inpandige oplossingen voor het parkeren van de fiets. Om fietsers te verleiden dienen deze kwalitatief te worden vormgegeven.
Het is een uitdagende opgave om panden te vinden die geschikt zijn voor het stallen van fietsen. Niet alleen in praktische zin maar ook in financiële zin, de kosten voor het aankopen of huren van panden zijn hoog en de directe inkomsten van een fietsenstalling laag. Het is daarom van groot belang om de inpandige stallingen op de goede plek te realiseren én zo goed mogelijk te benutten. Dataonderzoek helpt om hier inzicht in te geven.
Inzicht fietsenstallingen
Om een fietsenstalling optimaal te benutten, is het nodig om te weten hoe de stalling momenteel functioneert. Wordt de stalling bijvoorbeeld vooral gebruikt door kort- of langparkeerders, welke dag of tijdstip kent piekmomenten en kunnen we inschatten welke gebruikersgroepen de stalling aantrekt? Datagedreven inzichten kunnen beleidskeuzes onderbouwen en eveneens openingstijden verder optimaliseren en een goede inschatting geven van de (toekomstig) benodigde capaciteit.
Gemeenten kunnen parkeeronderzoeken laten uitvoeren die inzicht geven in de bezetting (verhouding van het aantal geparkeerde fietsen t.o.v. de capaciteit) op zogenaamde maatgevende momenten. Echter, is dit een momentopname en weten we weinig over de gestalde fietsen op ‘individueel’ niveau, bijvoorbeeld hoe lang deze geparkeerd staan. Steeds meer gemeenten realiseren fietsenstallingen met een validatie- of monitoringssysteem die geautomatiseerd of met inzet van beheerders constant data verzamelt. Hierdoor kan voor elk moment inzicht gegeven worden in bijvoorbeeld de bezetting van fietsenstallingen en op welke momenten de fietsenstalling (over)vol is. Inzicht in de fietsparkeerduur en reisduur is nog beperkt.
Aanpak onderzoek
Movares heeft software ontwikkeld om beschikbare (ruwe) fietsparkeerdata om te zetten in concrete inzichten. We maken inzichtelijk wanneer de meeste fietsers de stalling binnenkomen, hoe lang ze er verblijven en hoe vaak een fietsparkeerplek wordt gebruikt. Het tijdstip van aankomst, vertrek en de stallingsduur vormen de basis voor inschatting van het reismotief. Figuur 1 geeft de relatie weer tussen de begrippen en op welke wijze deze kunnen worden achterhaald (statische of dynamische informatie).
Figuur 1. Begrippen fietsparkeergedrag
Hoe wordt de data verkregen en welke informatie bevat het?
De fietsparkeerdata wordt verzameld door middel van een validatiesysteem van het platform ‘Veiligstallen’ die door de beheerder van een fietsenstalling wordt gebruikt. De data betreft elke registratie van een fiets die door de beheerder van de fietsenstalling wordt in- en uitgecheckt door middel van het scannen van een barcode op de fiets en aan de sleutelhanger. De data -in het geval van Apeldoorn- bevat de datum en het tijdstip (tot op de minuut of seconde) van de in- en uitcheck en, indien van toepassing, welk type fiets (regulier, elektrisch, bakfiets, etc.). Persoonlijke of getailleerde fietsgegevens, bijvoorbeeld over het model of ontwerp, zijn niet gekoppeld aan deze data.
Deze data is beschikbaar van onderstaande stallingen rond het winkelgebied in Apeldoorn. Er is data uit 2022 en 2024 gebruikt. De dataset van 2022 bevat data van de Oranjerie-stalling, welke januari 2025 is gesloten. De dataset van 2024 bevat data van de Marktplein-stalling welke januari 2024 is geopend.
Figuur 2. Overzichtskaart met locaties inpandige fietsenstallingen. Klik hier voor de afbeelding van de plattegrond.
Wat maakt de data inzichtelijk?
Ondanks dat de data voornamelijk bestaat uit de in- en uitcheckmomenten, hebben we op basis hiervan meetbare indicatoren bepaald. Op basis van de datum en het tijdstip van de registratie kunnen we achterhalen hoeveel (aantal fietsen) en hoelang (stallingsduur) fietsen gestald zijn in een stalling op een specifieke of gemiddelde weekdag. Dan kunnen we kijken naar het verloop van de bezetting van een stalling gedurende een dag of week en de turnover (hoe vaak wordt een stallingsplek gemiddeld over de hele stalling bezet) van de stalling. De turnover is een gemiddelde per stallingsplek, omdat niet bekend is waar in de stalling de fiets wordt gestald. Op basis van de totale stallingsduur van de geparkeerde fietsen kunnen we inzichtelijk maken hoeveel van de beschikbare parkeertijd gebruikt wordt.
De tijdsduur van het parkeren van de fiets en of dit verschilt per locatie, geven inzichten in de gebruikspatronen van een inpandige fietsenstalling. Zo zien we bijvoorbeeld dat er bereidheid is om ook voor (zeer) korte tijd in een inpandige fietsenstalling te parkeren. Gebruikspatronen die je in eerst instantie niet zou verwachten omdat het inpandig parkeren best een beetje moeite vergt. Zo zien we bijvoorbeeld dat er bereidheid is om ook voor (zeer) korte tijd in een fietsenstalling te parkeren.
Hoeveel fietsen worden er gestald?
De eerste kwantitieve analyses die zijn uitgevoerd op de in- en uitcheckdata laten zien dat er in totaal in de maand oktober 2024 iets meer dan 85.500 registraties, ofwel ‘fietsparkeeracties’, zijn verzameld. Per stalling verschilt het totaal. De meeste fietsparkeeracties gedurende deze maand waren in de Paslaan-stalling met 22.949 en de minste in de Stadhuis-stalling met 5.316 (zie onderstaand figuur).
Als we kijken naar de verdeling over de week, zien we in totaal 1.287 gebruikers op een zondag tot 5.922 gebruikers op een zaterdag (zie Figuur 3), respectievelijk de minst en meest drukke dag. Er worden 1.400 fietsen gestald in de Paslaan-stalling op zaterdag met 53 fietsers per kwartier die de stalling in- en uitgaan op een piekmoment, dat is iets meer dan 3 fietsers per minuut. Of dit als druk wordt ervaren door gebruikers, kan inzicht geven in de geschiktheid van de breedte en grootte van de in- en uitgang van de stalling. In de Paslaan-stalling heeft de in- en uitgang onvoldoende breedte om elkaar te kunnen passeren. Hierdoor moet er frequent gewacht worden bij het in- en uitgaan. Op basis van de aantallen in- en uitchecks per kwartier kan dus geconstateerd worden dat een verbrede entree gewenst is (of een aparte uitgang voor de uitgaande fiets).
Figuur 3. Gemiddeld aantal fietsparkeeracties per dag van de week (oktober 2024)
Uiteraard komen de eerste check-ins en laatste check-outs overeen met de openings- en sluitingstijden van de fietsenstallingen. De registraties verlopen over het algemeen dus goed. Toch zien we ook registraties die minder dan een minuut lang duren, tot minder dan 1 seconde, die hoogstwaarschijnlijk een registratiefout laten zien. Navraag bij de beheerder van de stallingen bevestigt ons vermoeden dat dit onvolkomenheden in de data zijn.
Wist je dat…
een stallingsplek in de Paslaan-stalling op een zaterdag gemiddeld meer dan 4 keer gebruikt wordt? Deze fietsenstalling bevindt zich tussen het horeca en winkelgebied van de binnenstad in een pand op de hoek van de kruising Hoofdstraat-Paslaan. De stalling heeft een uitnodigende uitstraling en is toegankelijk doordat deze op maaiveld ligt.
‘Een stalling is méér dan een stalling’
Vervolgens analyseren we het aantal gestalde fietsen ten opzichte van de capaciteit van een stalling. Op een gemiddelde werkdag ligt de turnover voor de stallingen tussen de 0,6 en 2,3. Een turnover lager dan 1 betekent dat er in totaal minder fietsen gestald worden dan dat er stallingsplekken zijn. Op de zaterdag ligt de turnover voor de stallingen tussen de 1,1 en 4,7 en worden er dus meer fietsen gestald dan er stallingsplekken zijn; elke parkeerplek wordt dus (gemiddeld) meerdere keren per dag gebruikt. Een hogere turnover duidt ook op relatief meer bewegingen in de stalling.
Is de stalling ‘halfvol’ of ‘halfleeg’?
De turnover is dus afhankelijk van de stallingsduur welke af te leiden is uit het tijdstip van in- en uitchecken van de fiets bij de fietsenstalling. Door deze data te bundelen, wordt ook de bezetting van de fietsenstallingen gedurende een dag inzichtelijk. Uitgedrukt in een percentage noemen we deze indicator de bezetting. We vergelijken de bezettingsgraad met de turnover op de zaterdag.
In De Serre-stalling is (in oktober 2024) de turnover 1,1. De hoogste bezettingsgraad was 34% in de De Serre-stalling rond 15 uur. De hoogste turnover op de zaterdag van 4,7 is afkomstig van de Marktstraat- en Marktplein-stallingen waar de hoogste gemiddelde bezettingspercentage respectievelijk 32 en 26% is. Ook al stond deze stallingen relatief minder vol op een piekmoment, er is wel door veel meer mensen gebruik gemaakt van de stalling. Alleen de bezettingsgraad geeft dus geen volledig beeld van het gebruik van de stalling.
Wie maakt gebruik van een inpandige stalling?
Bij Movares is een van de uitgangspunten voor fietsenstallingen dat het soort voorziening aansluit bij de gebruiker, ofwel de doelgroep. Hiervoor maken we gebruik van onderstaand figuur als beginpunt van een fietsparkeeropgave waarin voor verschillende soorten voorzieningen de geschiktheid voor verschillende doelgroepen wordt aangegeven op basis van ervaringen uit de praktijk en onze expertise. Hoe een stalling wordt gebruikt, heeft invloed op hoe een stalling het best kan worden ingericht. Denk aan het plaatsen van enkel- of dubbellaagse fietsrekken, of de grootte van de ingang en looppaden binnen de stalling. Uiteraard is voor elke fietsparkeeropgave maatwerk nodig.
Op basis van de data is niet met zekerheid te herleiden welk reismotief de gebruiker heeft. Middels tijdstip van aankomst en vertrek en verblijfsduur maken we veelal wel een eerste inschatting. Dit leidt tot het volgende inzicht: ‘Run Shoppers’ worden gekenmerkt door een korte stallingsduur (minder dan 1 uur) en zou niet de eerste beoogde doelgroep zijn voor inpandige stallingen. Deze groep wil de fiets gemakkelijk en snel geparkeerd hebben om na een doelgericht winkelbezoek snel weer te vertrekken. In Apeldoorn zien we dat 24% van de registraties korter dan een uur duren en dat de inpandige stallingen dus zou worden gebruikt door ‘Run Shoppers’. Navraag bij de beheerders van de stallingen levert een bevestiging van dit beeld op. Waarschijnlijk is dit ook een gevolg van het fietsparkeerverbod sinds 2020 (i.v.m. Corona-maatregelen) in de binnenstad van Apeldoorn waardoor fietsers, buiten parkeercapaciteit in fietsvakken en ontheffingen voor mensen die slecht ter been zijn, wel de inpandige stalling ´moeten´ gebruiken.
De doelgroepen ‘Fun Shoppers’ en ‘Bezoekers’ worden gekenmerkt door een langere parkeerduur (minder dan 1 uur) gedurende de dag. 22% van het totaal gestalde fietsen staat 1-2 uur gestald en 34% staat 2-4 uur gestald. Een kleiner aandeel staat er 4-6 uur (9%) of 6-12 uur (7%). Het langer stallen is duidelijk terug te leiden naar specifieke bestemmingen en momenten, zoals bijvoorbeeld de woensdagmiddag voor bioscoopbezoek, vrijdag en zaterdag zijn de uitgaansavonden. Donderdag, vrijdag en zaterdag uiteten en tijdens werkdagen zien we uiteraard veel werkgerelateerde fietsparkeeracties.
Wist je dat…
Op zondag de fietsenstallingen meer door langstallers wordt gebruikt? Hoewel de bewaakte stallingen over het algemeen kortere openingstijden kennen op zondag , of zelfs gesloten zijn, staat doordeweeks 42% tussen 2-6 uur gestald. Op zondag is dat méér dan de helft (52%).
Meer doelgroepen definiëren vanuit data
Maatwerk is nodig omdat elke gebruiker uniek is, en de stalling zelf ook wat betreft capaciteit, openingstijden, vindbaarheid, locatie en ligging ten opzichte van het maaiveld. Opvallend is dat de gemiddelde stallingsduur van de Stadhuis- en Marktplein-stalling op de zaterdag lager is dan het gemiddelde over de hele week. Met 46% van de gebruikers die minder dan één uur stallen (gemiddeld over de 6 stallingen is dit ruim een kwart) en ruim 75% minder dan twee uur (t.o.v. 47%) is dat mogelijk te verklaren door de warenmarkt op zaterdag die zich nabij de fietsenstalling bevindt op het Marktplein. Het stadhuis zelf is immers gesloten op zaterdag. Vanuit deze data is te stellen dat bezoekers van de markt vermoedelijk gebruikers zijn van de inpandige fietsenstalling.
Figuur 4. Stallingsduur van fietsparkeeracties van de Stadhuis-stalling vergeleken met het totaal (oktober 2024)
Naast winkelend publiek kijken we naar andere doelgroepen. Hierbij filteren we op alle registraties met een inchecktijd na 20:00 uur bij stallingen die elke dag na 20:00 uur geopend zijn; de Caterplein-, Paslaan-, Marktstraat- en Marktplein-stallingen. De Paslaan- en Caterplein-stallingen bevinden zich in of nabij het uitgaansgebied van Apeldoorn en zijn doordeweeks tot na middennacht geopend en in het weekend tot 04:30 uur. De Marktstraat- en Marktplein-stalling zijn elke dag tot 00:00 geopend maar kennen lage aantallen van late check-ins. 11% van alle registraties zijn dergelijke late check-ins. Hiervan duren meer dan de helft van de registratie 2-4 uur (51%) en slechts 6% van de registraties duren korter dan een uur . De groep langstallers kunnen we ook wel uitgaans-stallers noemen en worden gekenmerkt door een relatief langere stallingsduur in de avond.
Een inpandige fietsenstalling kan ook geschikt zijn voor werknemers in de omgeving. Afhankelijk van de bereidheid van lopen en het veilig en droog willen stallen van de fiets kunnen op doorgaans rustige momenten stallingen ook toegankelijk gemaakt worden voor deze doelgroep. Apeldoorn heeft dit principe al toegepast. Omdat de piekbezetting doordeweeks nog laag is, leidt het gebruik van stallingen door lang-weekdagstallers (fietsen die doordeweeks minimaal 6 uur gestald staan) niet tot een gebrek aan stallingscapaciteit. Hierdoor wordt dubbelgebruik -en daardoor efficiënter ruimtegebruik- bevorderd.
Kan het nog korter?
Eerder was al opgevallen dat er een relatief grote groep (24%) aan kortstallers (<1u) is. Als we verder inzoomen op de kortstallers zien we dat van de totale kortstallers een klein deel tussen de 5 en 15 minuten gestald staat die we “ultra-kortstallers” noemen. Navraag leert ons dat dit beeld herkend wordt: even een paspoort ophalen of een foto maken bij het gemeentehuis.
Type fiets
Bij de registratie van de fietsen wordt het type fiets ook bijgehouden, waarbij reguliere fietsen de grootste categorie vormen. De stallingen worden ook gebruikt door elektrische fietsen en fietsen van afwijkende maten met bijvoorbeeld een kinderzitje of krat. Er zijn ruim 800 bakfietsen geregistreerd in de maand met relatief veel bakfietsen in Marktplein- en Paslaan-stalling. Naast deze categorieën zijn er ook mindervalidenfietsen, ligfietsen, tandems en brom- en motorfietsen geregistreerd.
Figuur 5. Verhouding fietstypen (oktober 2024)
Opvallend is dat per stalling verschillen in de verhouding van type fietsen te zien is. Zo worden in de Marktplein-stalling naar verhouding meer niet-reguliere fietsen gestald en in de Caterplein-stalling de meeste reguliere fietsen. De verklaring ligt hier niet in het publiek dat er komt, maar in het feit dat er in het Caterplein weinig plek beschikbaar is voor elektrische en buitenmaatse fietsen. Mensen weten dit en gaan daarom naar andere locaties waar deze faciliteiten wel aanwezig zijn.
Conclusie
Een cijfermatige onderbouwing zorgt ervoor dat voor beleidsmakers en bewoners inzichtelijk wordt gemaakt hoe bepaalde keuzes tot stand zijn gekomen. Hierdoor kan het draagvlak voor bepaalde maatregelen worden vergroot door het onderbuikgevoel kwantitatief te onderbouwen. Met kwantitatieve data-analyse hebben we op basis van een fietsparkeer-dataset van twee maanden van verschillende jaren verschillende inzichten gekregen in het parkeergedrag in inpandige fietsenstallingen van een stedelijk centrum (hier dus Apeldoorn).
We zien dat er verschillen zijn in het parkeergedrag per fietsenstalling (en dag van de week). Fietsers zijn bereid om voor (zeer) korte tijd hun fiets inpandig te stallen en dit wordt mogelijk beïnvloed door herhalende activiteiten in de omgeving, zoals een weekmarkt. Hoeveel en waar fietsen gestald stonden in de openbare ruimte ontbreekt en daarmee ook welk aandeel van alle fietsers de keuze heeft gemaakt om inpandig te stallen.
Ook is de vraag of de stallingen gedimensioneerd moeten worden op het piekgebruik of dat ook voor deze overloopmomenten een extra (tijdelijke) locatie ingericht kan worden. Maar dit is feitelijk een politiek (financieel) vraagstuk of op basis van een gemiddelde bezetting of de maximale bezetting een stalling moet worden voorzien van de benodigde capaciteit. De Apeldoornse stallingen beschikken ook over voldoende capaciteit en staan op de drukste dag zaterdag op piekmomenten minder dan 40% vol (hoewel een aantal stallingen, zoals bijvoorbeeld de Paslaan, wel overvol zijn op een zaterdagmiddag). Er kan dus gesteld worden dat de stallingen gemiddeld genomen over de week overgedimensioneerd zijn. Kleinere stallingen zouden op veel plekken ook voldoen, vooral waar de gemiddelde stallingsduur lager ligt, bijvoorbeeld nabij een winkelgebied. Grotere stallingen zijn geschikt nabij uitgaansgebieden als er langere openingstijden gelden. Dit laat ook het belang zien van geschikte openingstijden. Echter, de spreiding van stallingen over de binnenstad kent ook een voordeel: vanuit vrijwel elke herkomst/windrichting is één stalling dichtbij en ook kan makkelijk een stalling juist gekozen worden omdat die stalling nabij de eindbestemming is. Dit is feitelijk een extra service richting de fietser en maakt het fietsparkeren erg laagdrempelig. Aan de andere kant: Grotere stallingen hebben als voordeel dat mensen dit prettig vinden omdat er altijd een plek vrij is. Grote stallingen met een gastheer/vrouw aanwezig op locatie, zijn ook goedkoper dan meerdere bemenste kleinere verspreid over de binnenstad. Kortom: de keuze voor grote of meerdere kleinere stallingen is een beleidsafweging.
Conclusie is dat met behulp van fietsparkeerdata inzicht verkregen kan worden in de doelgroep van fietsparkeren, de noodzaak voor extra stallingsplekken en/of aanpassingen in de openingstijden. Hierdoor kan het fietsparkeren in de binnenstad nog efficiënter en gebruikersvriendelijker worden ingericht om inwoners en bezoekers te (blijven) verleiden om met de fiets de binnenstad te bezoeken.
